Meeslepende geluidstechnieken dringen wereldwijd onze huiskamers binnen, waarbij Apple's Ruimtelijke Audio zich voegt bij oudgedienden als Dolby Atmos, DTS:X, Sony’s 360 Reality Audio en Creatives Super SXFI. Ieder van hen heeft als missie om 3D geluid zo toegankelijk mogelijk te maken voor thuisgebruik.
Hoewel ieder van deze technieken een andere aanpak hanteert voor het neerzetten van een meeslepende geluidservaring, zijn ze allemaal in staat om het geluid van je muziek, films en games door de ruimte te verspreiden, zodat het lijkt alsof het van iedere kant komt.
Of je het nu meeslepend, 3D of ruimtelijk noemt: deze ontwikkelingen zijn de grootste sprongen die de afgelopen tijd zijn gemaakt op het gebied van thuisbioscopen en het luisteren naar muziek.
Waar surround sound ons het idee geeft van een horizontale richting, neemt ruimtelijke audio je een stap verder. Deze technieken brengen namelijk ook hoogte in het geluid van films en muziek. Beeld je eens in hoe het klinkt als je een helikopter honderden meters ver hoort, of vlak boven je hoofd. Dat effect proberen ze te bereiken.
Voor filmfans is het een ultieme ervaring. Ruimtelijke audio zet hen in het midden van de actie. Ook gamers profiteren van deze ruimtelijke toevoeging, waarbij ze voetstappen horen van vijanden die hen besluipen, ongeacht de richting of hoogte.
Onlangs is ruimtelijke audio ook omarmd door de muziekwereld, waarbij sommige technieken de instrumenten in een virtuele ruimte plaatsen. Op die manier krijg je het gevoel alsof je omringd bent door de muzikanten van je favoriete bands, of midden in een volledig orkest zit.
Dat klinkt goed, toch? En hoewel de wereld van ruimtelijke audio genoeg mensen op hun wenken bedient, van filmliefhebbers tot gamers en muziekliefhebbers, kan het ook behoorlijk verwarrend zijn. Er zijn zoveel technieken om uit te kiezen... welke is de beste?
Ieder merk en model televisie, luidspreker of streamingdienst gebruikt andere technieken. Soms gebruiken ze slechts één van de indelingen, soms meerdere... en soms helemaal geen. Heb je eenmaal uitgezocht waar je ruimtelijke audio-inhoud kunt krijgen, moet je ervoor zorgen dat je de juiste apparatuur hebt om het te ervaren, of dat nu een Dolby Atmos-soundbar, een DTS:X-touting AV-receiver of een paar Apple AirPods Pro oordopjes is.
Om je te helpen in deze verwarrende wereld, hebben we deze handige gids samengesteld met de beste ruimtelijke audioformaten, gecombineerd met een lijstje met alles wat je nodig hebt om je inhoud naar de glorieuze derde dimensie te brengen.
Ruimtelijke audio: de vijf grootste technieken uitgelegd
Dolby Atmos
Dolby Atmos is waarschijnlijk de bekendste van alle ruimtelijke audioformaten. De techniek is oorspronkelijk ontwikkeld voor bioscoop en heeft later zijn weg gevonden naar de wereld van thuisbioscopen en muziek.
Deze indeling geeft geluid een meer driedimensionaal effect dan traditionele surround-indelingen, waarbij geluidsontwerpers elementen uit een track nemen en deze in een virtuele omgeving plaatsen. Hierdoor kunnen filmmakers geluiden vanuit alle hoeken op je af laten komen. Een helikopter die boven je hoofd vliegt in een film kan met Dolby Atmos bijvoorbeeld klinken alsof hij echt over je hoofd zweeft.
‘True’ Dolby Atmos maakt gebruik van luidsprekers boven je hoofd om dit effect te bereiken, maar innovaties in de wereld van soundbars en luidsprekers maken het voor homecinema-enthousiastelingen mogelijk om het effect zelf te ervaren.
Tegenwoordig kun je soundbars krijgen met naar boven gerichte tweeters. Die richten het geluid naar je plafond en kaatsen het terug naar je oren. Sommige systemen bieden extra toevoegingen op je compatible AV-ontvanger, waarmee je bestaande luidsprekers als Dolby Atmos-speakers kunt instellen.
- De beste Dolby Atmos speakers die je kunt kopen
Als je geen naar boven gerichte tweeters of overheadluidsprekers hebt, kun je Dolby Atmos nog steeds ervaren met de Height Virtualization-technologie van het bedrijf, die gebruikmaakt van je 5.1-, 7.1- of stereoluidspreker-opstelling.
Het werkt door je hersenen te laten denken dat bepaalde geluiden van boven komen, ook al is dat niet zo. De techniek simuleert natuurlijke signalen met behulp van hoogte-cue-filters. Deze signalen worden normaal gesproken door het menselijk oor gegenereerd bij geluiden die van bovenaf komen.
Dolby Atmos is ook beschikbaar voor muziek, waarbij individuele instrumenten en effecten in een virtuele kamer worden geplaatst in plaats van elementen uit een filmsoundtrack.
De techniek kan worden toegepast op nieuwe muziek, of als onderdeel van een remaster, mits de originele audiosporen beschikbaar zijn om te bewerken. Wanneer je de muziek terugspeelt, moet het voelen alsof je in een geluidskoepel stapt. Dat werkt niet alleen met luidsprekers, maar ook via Dolby Atmos for Headphones.
DTS:X
DTS:X lijkt heel erg op Dolby Atmos: ook deze techniek maakt een driedimensionaal geluid dat om je heen beweegt, net als in het echt.
Het grote verschil is alleen dat DTS:X geen overhead luidsprekers of naar boven gerichte tweeters nodig heeft. Het werkt met standaard surroundsound luidspreker-opstellingen tot maximaal 11.2-kanalen. Je kunt overheadspeakers gebruiken voor een nog overtuigendere 3D-ervaring, maar het hoeft niet.
DTS:X heeft nog een voordeel. Je kunt handmatig verschillende geluidselementen instellen. Zo kun je het volume van dialogen op een soundtrack versterken, als je ze niet goed kunt verstaan door luide muziek of harde geluidseffecten.
Apple Ruimtelijke Audio
Apple Ruimtelelijke Audio of Spatial Audio is de reactie van Apple op Dolby Atmos. Het richt zich volledig op koptelefoons en is speciaal ontwikkeld voor de AirPods Pro true wireless earbuds en de AirPods Max over-ear koptelefoon.
Het gebruikt 5.1, 7.1 en Dolby Atmos-content om op die geluidsinformatie verschillende audiofilters toe te passen en het geluid in een virtuele 3D-omgeving te plaatsen.
Wat uniek is aan Ruimtelijke Audio, is dat het de ingebouwde accelerometers en gyroscopen van de oordopjes en koptelefoon gebruikt om de positie van je hoofd te bepalen, net als de positie van je iPhone of iPad.
Dat betekent dat bij het kijken van films op je iPhone of iPad het geluid altijd correct wordt geplaatst op basis van de actie op het scherm. Als je dus je hoofd draait of je apparaat verplaatst, klinkt het nog steeds alsof het geluid van het scherm komt.
Daarvoor heb je wel een Apple-apparaat met iOS 14 of iPadOS 14 of hoger nodig, met een streamingdienst die 5.1, 7.1 of Atmos ondersteunt. Stereo-inhoud kan ook worden omgezet naar Spatial Audio, zolang de streamingdienst een speciale plug-in voor stereo ruimtelijkheid heeft ingeschakeld.
Naast de AirPods Pro en AirPods Max, heb je ook apparaten nodig die Ruimtelijke Audio ondersteunen. Daartoe behoren de iPhone 7 en nieuwer, iPad Pro 11-inch, iPad Air (3e generatie), iPad Pro 12.9-inch (3e generatie) en nieuwer, iPad (6e generatie) en nieuwer, en de iPad mini (5e generatie) en nieuwer.
Sony 360 Reality Audio
Als Dolby Atmos is ontworpen voor de bioscoop, dan is Sony 360 Reality Audio het antwoord voor 3D audio op het gebied van muziekstreaming, hoewel deze techniek niet echt door het grote publiek is opgepikt, zoals Sony waarschijnlijk hoopte.
De imposante muziekindeling is ontwikkeld om via streamingdiensten te worden verspreid naar smartphones en te worden afgespeeld op compatible koptelefoons of Bluetooth luidsprekers.
Hoewel de techniek door een aantal streamingdiensten wordt ondersteund, is het creëren van objectgebaseerde audio iets wat Sony vooral bij muziekproducenten niet aan de grond krijgt. Daarmee wordt een zogenaamde 360-graden sphere-mapping toegepast, waarbij elk afzonderlijk instrument, zang en effect specifiek in een bol moet worden geplaatst. Pas als dat op grote schaal gebeurt, zal 360 Reality Audio een kans krijgen om eenzelfde status te verkrijgen als Atmos.
Super X-FI van Creative
Super X-FI heeft niet de sterrenstatus van Atmos of de naamsbekendheid van Apple, maar het is wel een interessante techniek en de moeite waard om te vermelden.
In plaats van te vertrouwen op muzikanten en studio's die hun content op een bepaalde manier bewerken zodat het in een 3D-ruimte geplaatst wordt, vertrouwt Super X-FI op een eigen algoritme en een aangepaste chip om normaal surround-geluid, stereogeluid en zelfs mono(!) audiotracks te upmixen.
Het enige dat het algoritme nodig heeft om te werken, is een afbeelding van je oren. Ja, dat is raar, maar met Super XFi kan de vorm van je oren en hoofd gebruiken om te berekenen hoe audio moet worden afgestemd om je een 3D-effect te geven. Dat laatste wordt uitgevoerd door de Super X-FI ULTRADSP-chip van Creative.
Die chip, de echte drijvende kracht achter Super X-FI, is op dit moment verwerkt in acht verschillende producten van Creative, waaronder twee draadloze hoofdtelefoons, draadloze oordopjes, twee gamingheadsets en twee hoofdtelefoonversterkers, maar er is ook een soundbar: de Creative SXFI Carrier.
De technologie verscheen een paar jaar geleden op CES en werd in zijn verbeterde vorm opnieuw gepresenteerd op de CES 2020. Toen zijn er heel wat upgrades doorgevoerd. De techniek is nu net zo meeslepend als een echte Dolby Atmos-opstelling wanneer je de versterker met de juiste hoofdtelefoon koppelt, maar aangezien je voor deze techniek alleen een Creative-koptelefoon, een versterker of een paar oordopjes nodig hebt, is het een ontzettend toegankelijke stap naar de wereld van 3D-audio.
Streamingdiensten: welke bieden ruimtelijke audio?
Netflix
Netflix ondersteunt Dolby Atmos voor een aantal titels, maar niet allemaal. Je ziet welke films en series deze ruimtelijke audio ondersteunen door een Atmos-icoontje naast de omschrijving.
Om gebruik te maken van deze geluidsindeling heb je een Netflix abonnement nodig dat Ultra HD ondersteunt, maar ook een TV, smartphone, of tablet die ondersteuning biedt voor Atmos, en natuurlijk een Atmos-compatible audiosysteem. Je streamingkwaliteit moet zijn ingesteld op Hoog of Auto.
Amazon Prime Video
Net als Netflix heeft Amazon Prime een aantal titels in Dolby Atmos, maar deze zijn beperkt tot weergave via de Amazon Fire TV en Fire TV Sticks, Apple TV 4K, LG en Samsung 4K TV's (2017 of nieuwer), de Xbox One, Xbox One S, en de Xbox Series X.
Andere streamingdiensten die ruimtelijke audio ondersteunen middels Dolby Atmos zijn Disney Plus, Hulu, Vudu, HBO Go en Rakuten.
Apple TV Plus
Zoals je wel kunt raden, heeft Apple TV Plus ondersteuning voor hun eigen Spatial Audio techniek, zolang je kijkt met een paar AirPods Pro of een AirPods Max koptelefoon. Als je kijkt op jouw home cinema-systeem, zijn er een aantal titels beschikbaar in Dolby Atmos.
Tidal
Je kunt muziek streamen van Tidal in een fantastische ruimtelijke glorie op je Atmos-compatible set-top box, TV, of geluidsinstallatie. Je hebt daarvoor wel een Tidal HiFi-account nodig van 9,99 euro per maand om gebruik te maken van deze geluidskwaliteit, maar ook de juiste apparatuur om het Dolby Atmos-effect ten volste te beleven.
Deze imposante geluidsindeling is ook beschikbaar op compatibele Android telefoons en tablets, hoewel je daarbij een koptelefoon moet gebruiken. Zodoende zal je niet de ‘echte’ Atmos ervaren.
Om muziek in Atmos te vinden, zoek je naar het Dolby symbool naast liedjes in de Tidal-app.
Amazon Music HD
Amazon Music HD is de Hi-Res streamingdienst van Amazon, die een rap toenemend aantal nummers toevoegt om af te spelen met de Echo Studio smart speaker, waaronder nummers die zijn opgenomen in Dolby Atmos en Sony’s 360 Reality Audio.
Compatible nummers krijgen een 3D-icoon, en Amazon biedt afspeellijsten aan die bestaan uit 3D audio content. Maar je kunt deze content alleen ervaren via de Echo Studio. Amazon Music HD kost 12,99 USD voor Prime leden en 14,99 USD voor alle anderen. Vooralsnog is het nog niet in ons gebied verkrijgbaar en zul je het dus via Amazon.com moeten aanvragen.
Wat heb je nodig voor ruimtelijke audio?
Tv's
De meeste moderne tv’s zijn compatible met ruimtelijke audio, meestal in de vorm van Dolby Atmos, Daartoe behoren bijvoorbeeld de Panasonic HZ2000 TV, de Philips OLED+935, en de LG CX OLED TV.
Hoewel sommige Dolby Atmos-compatible televisies prima ingebouwde luidsprekers bevatten, wil je ze waarschijnlijk liever koppelen aan een externe soundbar of speakersysteem. Zo haal je het meeste uit de 3D geluidsindeling.
Naast het afspelen van Dolby Atmos films en series, kun je Dolby Atmos muziek beluisteren vanaf de Tidal-app op compatibele Android tv's van Sony en Philips.
Streaming apparaten
Veel streamingdongles en -boxen ondersteunen zowel Dolby Atmos als DTS:X, waaronder de Chromecast met Google TV, Amazon Fire TV Stick HD, Apple TV 4K en de Roku Streaming Stick Plus.
Natuurlijk heb je wel Dolby Atmos-compatible speakers nodig om het geluid tot zijn recht te laten komen.
Game consoles
Een van de grootste noviteiten rond de PS5 was dat deze 3D-audio zou krijgen, met behulp van zijn eigen gepatenteerde technologie in plaats van Dolby Atmos.
Op dit moment kun je die ruimtelijke audio alleen ervaren via Sony's eigen Pulse 3D Wireless Headset, hoewel we verwachten dat er op termijn hoofdtelefoons, soundbars en luidsprekers van andere merken zullen komen die deze techniek ondersteunen.
De Xbox Series X daarentegen wordt geleverd met Dolby Atmos-upmixing, waarbij niet-Dolby Atmos-bronnen worden omgezet naar een zo goed mogelijk Dolby Atmos-geluid.
Het effect is natuurlijk niet zo meeslepend als echte, gecodeerde Dolby Atmos, maar aangezien de upmixing-technologie door Dolby zelf is ontwikkeld, levert de opgewaardeerde audio meer power dan bronnen waar het effect niet op wordt toegepast.
In tegenstelling tot de 3D-audiotechnologie van de PS5, kun je de Dolby Atmos-upmixtechnologie van de Xbox Series X ervaren met je bestaande compatibele luidsprekers of hoofdtelefoons.
Soundbars
Dolby Atmos en/of DTS:X-ondersteuning wordt een standaard feature voor duurdere soundbars, waarbij modellen als de Sonos Arc voorzien worden van tweeters die het geluid via je plafond terugkaatsen naar je oren.
Veel soundbars beschikken niet over dit soort extra tweeters, zij gebruiken Atmos Height Virtualization of DTS: Virtual X, waarbij ze signalen versturen die je oren voor de gek houden om te denken dat het geluid van verschillende hoeken komt.
Er zijn ook wat meer specialistische soundbars zoals de Creative SXFI Carrier, die het indrukwekkende geluid van Dolby Atmos combineren met het unieke virtuele surround sound van Creative's eigen Super X-FI techniek.
Het is de eerste soundbar die de Super X-Fi ondersteunt, maar je kunt hem alleen ervaren als je een koptelefoon aansluit. Doe je dat niet, dan neemt Dolby Atmos het over om je het ruimtelijke geluid aan te bieden.
AVR opstellingen met meerdere luidsprekers
Als je ruimtelijk geluid wil toevoegen aan je opstelling met meerdere speakers, kun je dat doen door een compatible AVR (audio-visual receiver) toe te voegen.
Veel nieuwere receivers ondersteunen Dolby Atmos en DTS:X. Die laatste houdt in dat je ze makkelijk kunt gebruiken met je huidige speakeropstelling en Blu-ray speler zonder dat je hoeft te denken aan extra luidsprekers voor de hoogte.
Als je een indrukwekkendere ervaring wil, kun je extra luidsprekers voor de verticale geluidseffecten paatsen, zoals de PSB Imagine XA Dolby-enabled speakers die tweeters toevoegen om het geluid via je plafond te weerkaatsen.
Draadloze luidsprekers
Er zijn maar een paar draadloze luidsprekers die 3D Audio ondersteunen. De eerste draadloze luidspreker die Dolby Atmos ondersteunt, was de Echo Studio, die ook compatibel is met Sony’s 360 Reality Audio.
Deze werd al snel opgevolgd door de Apple HomePod, die na een update in 2020 ondersteuning kreeg voor Atmos.
Geen van deze bluetooth luidsprekers wordt geleverd met opwaartse tweeters, dus je krijgt alleen een virtuele 3D-audio-ervaring. Als de hoogte van je geluid belangrijk voor je is, ben je misschien geïnteresseerd in Sony's nieuwste 360 Reality Audio draadloze luidspreker. De Sony SRS-RA5000 beschikt over een drietal opwaarts gerichte luidsprekers die het geluid verticaal verspreiden, waardoor je een gevoel van hoogte krijgt. En Sony was niet te beroerd om hem echt op te laten vallen door de luidsprekers in contrasterend koper of zilver te leveren.
We hopen dat meer fabrikanten van draadloze luidsprekers voorzien van mogelijkheden om ruimtelijke audio te bieden. Het wordt ook steeds waarschijnlijker, aangezien meer muziekstreamingservices meer codecs gebruiken.
Koptelefoons
De Apple AirPods Pro en AirPods Max zijn waarschijnlijk de meest populaire hoofdtelefoons met 3D-geluid, dankzij de standaard Spatial Audio-technologie aan boord.
Dit werkt natuurlijk alleen met een select aantal iOS-apparaten, dus je moet al zijn aangesloten op het Apple-ecosysteem om ervan te profiteren.
Sony's 360 Reality Audio is veel minder partijdig. Volgens Sony werkt het met de meeste koptelefoons. Maar de technologie werkt echter het beste bij het gebruik van Sony's eigen hoofdtelefoons, waaronder de beste hoofdtelefoon van 2021, de Sony WH-1000XM4.
Met compatibele Sony-modellen kun je de Headphones Connect-app gebruiken om je oorvorm te analyseren met de camera van je smartphone. Aan de hand daarvan wordt de geluidsuitvoer van je hoofdtelefoon geoptimaliseerd voor jou oor.
Creative’s SXFI Air koptelefoon werkt op een vergelijkbare manier, zij het met de eigen ruimtelijke audiotechnologie van het bedrijf aan boord. Het bedrijf maakt ook dongles die de technologie toevoegen aan hoofdtelefoons van derden.
